Wat kenmerkt de Byzantijnse liturgie?

Alles in de viering draait om het Mysterie van God. Zoals het in een van onze gebeden luidt: “Gij zijn onze God, niet in woorden te vangen, in onze gedachten niet te vatten, met onze ogen kunnen wij U niet zien, ons verstand kan U niet peilen…”. Dat is waarom we samenkomen: om dit Mysterie gezamenlijk te ervaren en te vieren.

Het spel van de liturgie ligt vast en is niet afhankelijk van het persoonlijke stempel van de voorgangers. Zo neemt de preek maar een heel kleine plaats in. De preek gaat meestal over spirituele of algemeen menselijke zaken en is bedoeld als spirituele inspiratie, niet als uitleg. Ook een priester is immers niet in staat het Mysterie te begrijpen. Daarom ook wordt de gehele viering gezongen en gereciteerd: zonder persoonlijke intonatie van de lezers. Het kan star lijken dat de gehele viering vast ligt, maar dat biedt juist ruimte: ruimte om de aandacht te vestigen op het Heilige; om uit te stijgen boven het individuele en alledaagse; en voor iedere gelovige om zijn of haar eigen verbinding met het Mysterie te ervaren. De liturgie hoeft dus ook niet ‘aangepast te worden aan de moderne maatschappij’.

De viering dragen we met alle aanwezigen: priesters, diakens, lezers, het koor, de gelovigen… iedereen doet mee. We zijn geen toeschouwers, maar deelnemers. De priesters spreekt de gelovigen niet toe, maar richt zich samen met ons allen tot God, hij gaat ons letterlijk en figuurlijk voor.

Tijd en ruimte zijn niet meer van belang tegenover het Eeuwige Mysterie. Vieringen kunnen dus makkelijk later beginnen of langer duren. Mensen kunnen later binnenkomen of tussendoor even naar buiten lopen. 

Iconen spelen een grote rol in de Byzantijnse vieringen. Iconen zijn niet bedoeld als kunstwerk of illustratie, maar hebben een liturgische functie. Ze drukken uit dat God zich in ieder mens laat zien, in verleden, heden en toekomst. Ieder mens is een icoon, geschapen naar Gods beeld. De transparantie en het licht in iconen, samen met de ‘blik op het oneindige’ van de afgebeelde heiligen, maken dat zichtbaar. En tastbaar: met het kussen van iconen drukken mensen de liefkozing voor Gods menswording uit.

Zo heeft ook de zang een liturgische functie. Instrumentale muziek komt in de Byzantijnse vieringen niet voor: het is de menselijke stem die het gebed uitdrukt in een gezang. 

Eigenlijk geldt dat voor alles wat we zien in de vieringen: omdat het Mysterie van God niet in woorden te vangen is, gebruiken we poëtische teksten, zang, iconen, kleurrijke gewaden, geurende wierook. De vieringen spreken de hele mens aan, in heel zijn wezen, met al zijn zintuigen.

Het blijft echter niet bij een abstracte beleving. Gods menswording vieren we óók met een sterke gemeenschapszin. Daarom bidden we in de litanieën om ontferming voor de grotere en kleine gemeenschappen om ons heen. Elke viering gedenken we allen die ons ontvallen zijn bij naam; hun portretten hangen in de nagedachtenis-kapel. Vóór de geloofsbelijdenis wensen we elkaar allemaal persoonlijk, met hand of kus, de vrede van Christus. Het koffiedrinken na de liturgie is een onlosmakelijke voortzetting van de viering. En ook buiten de vieringen om kijken de leden van onze gemeenschap goed naar elkaar om.